Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve LinkedIn işbirliğiyle hazırlanan “Gender Parity in the Intelligent Age“ adlı rapor, yapay zeka (AI) ve dijital dönüşüm sürecinde cinsiyet eşitliğinin önemini derinlemesine inceliyor. “Akıllı Çağda Cinsiyet Eşitliği” başlıklı rapor, kadınların AI alanındaki temsilinin artırılmasının yalnızca sosyal adalet için değil, aynı zamanda ekonomik büyüme, inovasyon ve küresel rekabet açısından da kritik olduğunu vurguluyor. Raporun öne çıkan konularını ve çözüm önerilerini The Newsight okurları için derledik.
1. Yapay zeka inovasyonunda cinsiyet eşitsizliği
Küresel patentler ve bölgesel farklılıklar
Rapora göre, AI patentlerinin yüzde 77’si Doğu Asya ve Pasifik bölgesinden geliyor. Çin, bu alanda küresel lider konumunda ve yapay zeka yetenek havuzunun yaklaşık dörtte birini oluşturuyor. Çin’de STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik) mezunlarının yüzde 40’ını kadınlar oluşturuyor. Aralarında Japonya’nın da bulunduğu bazı ülkelerde ise kadınların STEM alanlarına katılımını artırmak için üniversitelerde kota uygulamaları yaygınlaşıyor.
Ancak, Avrupa ve ABD’de kadınların yapay zeka patentlerine katkısı hala düşük seviyede. Örneğin, Güney Kore’de kadınların inovasyondaki payı yüzde 25 iken, ABD ve AB’de bu oran yüzde 15 civarında.
Yatırımlar ve cinsiyet dengesizliği
Yapay zeka şirketlerine yapılan yatırımların büyük çoğunluğu Kuzey Amerika’ya akıyor. 2019-2024 döneminde bu bölge, küresel yapay zeka yatırımlarının yüzde 80’inden fazlasını çekti. Raporda, bu durumun diğer bölgelerdeki yetenek havuzunun gelişimini engelleyebileceği ve cinsiyet eşitsizliğini derinleştirebileceği uyarısı yapılıyor.
2. İş gücünde yapay zekanın cinsiyete göre etkileri
Kadınlar daha fazla “risk altındaki” işlerde çalışıyor
LinkedIn verilerine göre, kadınların yüzde 57’si yapay zeka tarafından “bozulabilecek” (otomasyonla yer değiştirilebilecek) işlerde çalışırken, bu oran erkeklerde yüzde 43 olarak kaydediliyor. Öte yandan, yapay zekayla “güçlendirilen” (augmented) rollerde erkekler (yüzde 54) kadınlardan (yüzde 46) daha fazla temsil ediliyor.
Bu durum, kadınların daha çok idari, destek ve hizmet sektörü gibi otomasyona açık alanlarda yoğunlaştığını, erkeklerin ise mühendislik, yazılım ve yönetim gibi yapay zekayla gelişen pozisyonlarda daha fazla yer aldığını gösteriyor.
Yapay zeka becerilerindeki cinsiyet farkı
2018-2025 arasında yapay zeka becerilerine sahip kadınların oranı artış gösterdi. Ancak erkekler profesyoneller bu alanda hala daha yoğun temsile sahip:
- 2018’de yapay zeka mühendislik becerilerine sahip LinkedIn üyelerinin yüzde 23.5’i kadınken, 2025’te bu oran yüzde 29.4’e yükseldi.
- Buna rağmen, erkeklerin yapay zeka becerilerini profillerine ekleme oranı kadınlardan neredeyse iki kat daha fazla.
Raporda, bu farkın bir kısmının “kendini tanıtma eğilimlerindeki cinsiyet farkından” kaynaklandığı belirtiliyor. Öyle ki kadınlar, sahip oldukları teknik becerileri profillerinde daha az vurgulama eğiliminde…
3. STEM alanlarında kadınların kariyer yolculuğu
Eğitimden iş gücüne geçişte kayıplar
Kadınların STEM alanlarındaki temsili son yıllarda artsa da, iş gücüne geçişte ciddi bir düşüş yaşanıyor:
- 2017’de STEM mezunlarının yüzde 35.5’i kadınken, 2018’de STEM işe alımlarında bu oran yüzde 29.6’ya geriledi.
- 2024’te STEM iş gücündeki kadın oranı yüzde 28.2 olarak gerçekleşti, ancak liderlik pozisyonlarında bu oran daha da düşüyor.
“Cam tavan” liderlikte de devam ediyor
- STEM yöneticilerinin yüzde 24.4’ü kadın.
- C-suite (üst düzey yönetim) seviyesinde ise bu oran yüzde 12.2’ye kadar düşüyor.
- STEM dışı alanlarda da kadınların liderlikteki temsili düşük: Yönetici seviyesinde yüzde 39.6 olan oran, C-suite’te yüzde 24.3’e geriliyor.
4. Adil işe alım ve yapay zeka destekli çözümler
Otomatik işe alım sistemlerindeki önyargı riski
- Fortune 500 şirketlerinin yüzde 99’u işe alım süreçlerinde otomasyon kullanıyor.
- Ancak, yapay zeka sistemleri erkeklerin kariyer örüntülerine göre eğitildiği için kadın adaylar dezavantaj yaşayabiliyor.
Eğitim ve terfide cinsiyet ayrımı
- Randstad araştırması, erkek çalışanların yapay zeka eğitimlerine kadınlardan daha fazla öncelik verildiğini gösteriyor.
- Performans değerlendirmelerinde “potansiyel” gibi öznel kriterler, erkekler lehine işliyor.
5. Çözüm önerileri: Eşitliği sağlamak için ne yapılmalı?
Şirketler İçin:
- Cinsiyet çeşitliliğini yapay zeka stratejilerine entegre ederek inovasyonu artırmak.
- Kadınların yapay zeka becerileri edinmesini teşvik eden eğitim programları oluşturmak.
- İşe alım ve terfi süreçlerinde yapay zeka önyargılarını denetlemek.
Politika Yapıcılar İçin:
- Kadınların STEM eğitimine erişimini artıran politikalar geliştirmek.
- Yapay zekanın kadın istihdamı üzerindeki etkisini izleyen düzenlemeler yapmak.
- Esnek çalışma ve mentorluk programlarıyla kadınların kariyer yolculuğunu desteklemek.
Sonuç: Yapay zeka çağında eşitlik, ekonomik bir zorunluluk
Rapor yapay zekanın sunduğu fırsatların ancak cinsiyet eşitliği sağlandığında tam anlamıyla değerlendirilebileceğini vurguluyor. Kadınların yapay zeka ve STEM alanlarında güçlendirilmesi, sadece adil bir toplum için değil, aynı zamanda sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet için de kritik önem taşıyor.
Buna da göz atın: Yapay zeka regüle edilmeli, ama hızı kesilmeli.
